طبیعت و محیط زیست

طبیعت، به ویژه درختان از دیر باز اهمیت فراوانی در حیات بشر داشته است و امروز نیز نه تنها از اهمیت آن کاسته نشده بلکه افزوده شده است، زیرا «درختان یک سوم سطح زمین را می پوشانند و باعث تعدیل آب و هوا، حفاظت از منابع آبی و تغذیه انواع حیوانات می شوند و دی اکسید کربن و سایر گازها را جذب می کنند و توازن در دما و آب و هوای جهان را به وجود می آورند. نیمی از داروهای مورد استفاده آدمیان از گیاهان گرفته می شود؛ از بیش از سه هزار نوع گونه گیاهی، داروهایی برای درمان سرطان و سایر بیماریها ساخته می شود که بیشتر از دو هزار نوع آن از جنگل های بارانی منطقه آمازون به دست می آید.»( طبیعت در تعریف کلی، شامل هوا، آب، درختان، پوشش گیاهی، مزارع، جنگل حتی جانوران می گردد، اما منظور در اینجا تنها درختان و پوشش گیاهی، اعم از جنگل و مزارع است. حافظ ب. ای. مصری، اسلام و محیط زیست»، مجموعه مقالات اسلام و محیط زیست، ص ۲۶-۲۷.) این موارد، تنها فایده حیاتی گیاهان، جنگلها، فضای سبز، هوای پاک و بیابانها و دریاها و کوه های آلایش نیافته نیست، بلکه فواید آنها و ارزش حیاتی شان در سلامتی بشر و پیشگیری از بیماری یا رفع مشکلات روحی- روانی و جسمی، بیش از آن است که در منابع مختلف آمده و انسان بدان رسیده است.
 
اسلام و سیره معصومان علیهم السلام حدود چهارده قرن قبل، به اهمیت طبیعت، از جمله خاک، گیاهان، جنگل و درختان و عناصر مربوط توجه نشان داده اند. با گذشت زمان و مشکلات فراوان زیست محیطی ناشی از آلاینده های جدید و دست ساخته بشریت امروز، اهمیت این مقوله بیشتر روشن شده و جایگاه خود را در میان جوامع انسانی باز می یابد. اینک با بیان برخی مشکلات به وجود آمده در این بخش و قوانین برآمده، نگرش و رفتار معصومان علیهم السلام را مورد بحث قرار میدهیم.
 
البته پیش از ورود به این مقوله، به جاست اندکی در باره اهمیت درخت کاری و ایجاد فضای سبز سخن به میان آید. پوشش گیاهی و جنگلی برای زمین، منافع فراوان داشته و با گذشت زمان و ازدیاد جمعیت شهرها و روستاها که با کمبود روز افزون فضای سبز و قطع جنگل ها و درختان همراه است و زمین های مزروعی نیز مرتب به زمین های ساختمانی و جاده و خیابان تبدیل می شود، ضرورت کاشتن درخت و گسترش پوشش گیاهی، بیش از گذشته روشن شده و امروز کسی در اهمیت و منافع فراوان آن تردیدی ندارد. مهم ترین این فواید عبارت است از:
 

١. بهبود کیفیت هوا

امروزه با ازدیاد بیش از حد ماشین آلات و کارخانه ها و وسایط دودزا و آلوده کننده، هوای بسیاری از شهرها آلوده شده و مبارزه با آن یکی از برنامه‌های اصلی مسئولان شهرها، به ویژه کلان شهرها به شمار می رود: چون یکی از اعمال گیاه، تولید اکسیژن و رساندن به همه موجودات زنده و به بیانی دیگر، به همه شهر است و طراوت و تازگی شهر را ایجاد می کند و کارش شبیه ریه آدمی است که اکسیژن تهیه می نماید. امروزه ایجاد فضای سبز یکی از وظایف دولتها شمرده می شود. غرس درختان و افزایش پوشش گیاهی می تواند در این جهت، مؤثر تلقی شده، بر کاهش آلودگی و بهبود کیفیت هوا کمک شایان نماید. در یکی از منابع، در باره ارزش زیست محیطی مراتع و جنگل ها آمده است:
 
مراتع نقش عمده ای در تلطیف هوا دارند. علاوه بر اینها از مراتع، فرآورده های فرعی دیگر نیز حاصل می شود، مانند گیاهان دارویی و صنعتی جنگل ها نیز مانند مراتع، از اهمیت شایانی برخوردارند؛ علاوه بر استحصال چوب از جنگل موارد زیر را می توان از فواید جنگل نام برد: تعدیل درجه هوا، جلوگیری از بروز سیل، کاهش فرسایش بادی از طریق کاهش سرعت باد، جلوگیری از فرسایش سدها در اثر پر شدن در مناطق آبخیز، کاهش آلودگی صوتی از طریق جلوگیری از نفوذ صدا به آن طرف جنگل و استفاده از خواص طبیعی برخی درختان جنگلی، ایجاد محیطی سالم برای فرار از درگیریهای دنیای مدرن...«مجله سنبله (علمی، فنی، کشاورزی، زیست محیطی) سال پانزدهم مهر ۱۳۸۱، ش ۲، ص ۳۹.»
 

۲. جلوگیری از فرسایش خاک

پیشروی بیابان و فرسایش خاک، به عنوان یکی از عوامل تهدید کننده زمین های مستعد کشاورزی، بشر را به فکر چاره انداخته است. افزایش پوشش گیاهی و فضای سبز می تواند از پیشروی بیابانها جلوگیری کند. یکی از نویسندگان در این باره می نویسد: خاک جنگل خاصیت نفوذپذیری دارد و آب حاصل از نزولات جوی را در خود ذخیره کرده و به صورت چشمه سار پس می دهد و از این نظر باعث تصفیه آب میشود. اراضی جنگلی موقعیت خاص در حوزه های آبریز ایجاد می نماید. جنگل ها در مرتفع ترین مناطق، بر روی شیبهای تند مشاهده می شوند که در صورت عدم پوشش، این اراضی نسبت به فرسایش، حساس بوده و در مناطق پرباران زمین های تحت جنگل، منبع اصلی آب رودخانه ها را تشکیل می دهند. اصولا جنگلها یا به طور کلی گیاهان، به عنوان ششهای کره زمین عمل می کنند، چرا که مانند فیلترهای پیشرفته ای که هنوز انسان از ساختن آنها عاجز است، گاز co2 جذب کرده و اکسید حیات بخشی به نام اکسیژن را به طبیعت عرضه می کنند. نظر به مطالب گفته شده و نقش منابع طبیعی در جلوگیری از فرسایش خاک، ذخیره نزولات جوی، تعدیل دما، پاکسازی هوا و... چنین می توان نتیجه گرفت که منابع طبیعی بستر اولیه فعالیت های کشاورزی می باشند.( حافظ ب.ای. مصری، «اسلام و محیط زیست»، مجموعه مقالات اسلام و محیط زیست، ص ۱۷ - ۲۷. )
 
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391